یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های بشری که هنوز هم با شکوه در ایران برگزار می‌شود، عید نوروز است؛ جشنی که نه‌فقط آغاز فصل بهار را نوید می‌دهد، بلکه ریشه‌هایی عمیق در تاریخ، فرهنگ، اسطوره و طبیعت دارد. تصور کنید هزاران سال پیش، زمانی که هنوز تقویم‌ها به شکل امروزی نبودند، مردم ایران با دقت به طلوع خورشید، شکوفه درختان و اعتدال بهاری، زمان نو شدن را حس می‌کردند. اما نوروز دقیقاً از کی آغاز شد و از کجا آمده؟ پاسخ این پرسش‌ها، ما را به اعماق تمدنی می‌برد که بیش از هر چیز، به زندگی، روشنایی و آغاز دوباره ارزش می‌داد. در این مقاله به بررسی تاریخچه، اسطوره‌ها و رازهای پنهان نوروز در فرهنگ ایران باستان می‌پردازیم.
عید نوروز در ایران از کی شروع شد؟
بر اساس منابع تاریخی، آغاز عید نوروز به بیش از ۳ هزار سال پیش بازمی‌گردد. بسیاری از پژوهشگران معتقدند نوروز ریشه در دوران ایلامیان و مادها دارد، اما به‌طور رسمی و فراگیر در دوران هخامنشیان سازماندهی شد. در این دوره، نوروز نه تنها یک آیین مذهبی و طبیعی بود، بلکه تبدیل به یک مراسم حکومتی شد و پادشاهان هخامنشی در تخت جمشید، این جشن را با حضور نمایندگان سراسر امپراتوری برگزار می‌کردند.
در تقویم زرتشتی، نوروز با اعتدال بهاری مصادف است، زمانی که شب و روز برابر می‌شوند و نمادی از تعادل و تولد دوباره در طبیعت است. بسیاری بر این باورند که نوروز در دوره جمشید شاه از اساطیر ایرانی تثبیت شده است؛ شخصیتی که گفته می‌شود فرمانروایی او با شکوفایی طبیعت و نظم جهان همراه بوده است.
عید نوروز از کجا آمده؟
برخلاف بسیاری از جشن‌های باستانی که منحصراً دینی یا قومی بوده‌اند، نوروز ریشه‌ای کاملاً طبیعت‌محور دارد. این جشن برخاسته از مشاهدات مردمان باستان نسبت به تغییرات فصلی، آغاز شکوفایی و پایان زمستان است. باستانیان ایران زمین، نوروز را جشن پیروزی روشنایی بر تاریکی و زندگی بر مرگ می‌دانستند.
در اسطوره‌های ایرانی، نوروز روزی است که جمشید شاه بر تخت زرین خود نشست و خورشید برای اولین بار بر او تابید. از آن روز، مردم هر سال در همین زمان جشنی بزرگ می‌گرفتند. در منابع دیگر، آمده است که این روز، یادآور نجات بشر از سرمای کشنده زمستان است؛ روزی برای شکرگزاری و تازه شدن.
رازهای پنهان در دل نوروز
نوروز در ظاهر یک جشن بهاری است، اما لایه‌هایی پنهان در آن نهفته که به مفاهیم عمیق‌تری اشاره دارد:
- پالایش و پاکی: خانه‌تکانی، پوشیدن لباس نو، و زدودن گرد و غبار از دل و خانه، نماد رهایی از گذشته و آمادگی برای آینده‌ای روشن است.
- همدلی و دید و بازدید: دیدار با خانواده، بزرگان و همسایگان نه‌تنها یک سنت اجتماعی بلکه شکلی از تحکیم ارتباط انسانی است.
- عدد هفت در هفت‌سین: بسیاری بر این باورند که عدد هفت، عدد مقدسی در ایران باستان بوده که به هفت سیاره، هفت امشاسپندان و هفت طبقه آسمان اشاره دارد.
- عنصر آب و آتش: از سفره‌های هفت‌سین تا چهارشنبه‌سوری، حضور نمادین آب و آتش در آیین‌های نوروزی نشان‌دهنده تقدس این عناصر در ذهنیت ایرانی است.
تداوم نوروز تا امروز
علیرغم گذر هزاران سال، نوروز همچنان جایگاه خود را در دل مردم ایران و حتی دیگر کشورهای منطقه حفظ کرده است. این جشن نه‌فقط یک آیین ملی بلکه میراثی جهانی است که از سوی یونسکو نیز به‌عنوان میراث فرهنگی بشری ثبت شده است.
نوروز، پلی است بین گذشته و آینده؛ میان اسطوره و واقعیت. هر سال که فرامی‌رسد، انگار همه‌چیز از نو آغاز می‌شود؛ با سفره‌ای از امید، سبزه‌ای از زندگی، و آتشی از روشنایی.
جمع‌بندی
عید نوروز در ایران نه‌تنها جشن طبیعت، بلکه جشن هویت فرهنگی است. جشنی که از اعماق تاریخ و اسطوره برخاسته، در دل مردم جا گرفته و با همه تغییرات روزگار، همچنان پابرجا مانده است. اگر از خود پرسیده‌اید که «عید نوروز در ایران از کی شروع شد و از کجا آمده؟» پاسخ آن را باید در پیوند عمیق انسان ایرانی با طبیعت، نظم کیهانی و ارزش‌های انسانی جست‌وجو کرد.
